Η Κοσμική Καββάλα

Η επιστήμη και η εσωτερική φιλοσοφία, στην προκειμένη περίπτωση η καββαλιστική θεώρηση του σύμπαντος, προσφέρουν διαφορετικά κομμάτια του ψηφιδωτού της ύπαρξης και της ανθρώπινης εμπειρίας. Οι προσεγγίσεις και η γλώσσα τους διαφέρουν, αλλά ένας έξυπνος, μη δογματικός άνθρωπος μπορεί να μάθει και από τα δύο. Δεν υπάρχει λόγος να αποκλείουμε το ένα ή το άλλο, ούτε να επιμένουμε ότι τα δύο συστήματα παραμένουν ερμητικά σφραγισμένα.

BigBang

Το Big Bang, η μεγάλη έκρηξη, είναι μια σύγχρονη αφήγηση της δημιουργίας. Η ενέργεια μετατρέπεται σε ύλη, η οποία επιστρέφει πίσω στην ενέργεια σε μια κυκλική εναλλαγή. Δεν υπάρχει ακριβές προαποφασισμένο σχέδιο για τη δημιουργία. Με έναν περίπλοκο συνδυασμό τύχης και αναγκαιότητας, η ανθρωπότητα εξελίχθηκε μαζί με αμέτρητες άλλες μορφές ζωής για δισεκατομμύρια χρόνια. Τελικά, η εξελικτική μας ιστορία μάς επιτρέπει να δούμε ότι είμαστε μέρος μιας ολότητας, μιας ενότητας[1].

Η εσωτερικότητα ή θρησκευτικότητα, σύμφωνα με έναν φυσικό, είναι η διαισθητική αντίληψη της ενότητας του Κόσμου[2]. Αυτή η ενότητα βασίζεται στο επιστημονικό γεγονός ότι είμαστε κατασκευασμένοι από το ίδιο υλικό με όλη τη δημιουργία. Όλα όσα υπήρξαν, υπάρχουν, ή θα υπάρξουν, εκκινούν από ένα απειροελάχιστο σημείο, τον κοσμικό σπόρο.

Αν η μεγάλη έκρηξη είναι ο σύγχρονος μύθος της δημιουργίας, η αφήγηση της έναρξης του σύμπαντος, τότε ποιος είναι ο Θεός; Ο «Θεός» είναι ένα όνομα που δίνουμε στην ενότητα όλων. Πώς μπορεί να ονομάσει κανείς αυτή την ενότητα; Πώς μπορεί να ονομάσει το άγνωστο; Η Καββάλα προσφέρει πολλές δυνατότητες. Η μία από αυτές είναι το Αΐν Σοφ, ο Άπειρος, ή, για να δανειστούμε μια φράση από τον χριστιανό μυστικιστή Meister Eckhart, ο Θεός πέρα από τον Θεό[3].

Ενίοτε οι Καββαλιστές χρησιμοποιούν ένα ριζοσπαστικότερο όρο, αντί του Αΐν Σοφ, το Αγίν, δηλαδή το τίποτα[4]. Αυτός ο παράδοξος όρος απαντάται και σε χριστιανούς μυστικιστές όπως ο Ιωάννης Σκώτος Εριγένης, που αποκαλεί τον Θεό nihil; Ο Μάιστερ Έκχαρτ, nihts, και ο αγ. Ιωάννης του Σταυρού, nada[5].

Όταν αποκαλείται ο Θεός «τίποτα» δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει. Μια τέτοια έννοια μεταφέρει την ιδέα ότι ο Θεός δεν είναι κάτι εκδηλωμένο. Δίνει ζωή σε όλα τα πράγματα, αλλά δεν περιορίζεται σε κανένα πράγμα. Ο Θεός είναι μοναδικότητα και όχι κάποια ιδιαίτερη, εκδηλωμένη μορφή. Αυτό το μυστικιστικό τίποτα δεν είναι ούτε άδειο μήτε άγονο. Είναι γονιμοποιό και ξεχειλίζει, δημιουργώντας μυριάδες μορφές ζωής. Οι Καββαλιστές θεωρούν πως το σύμπαν προέρχεται από αυτό το θεϊκό «τίποτα». Κατά τον ίδιο τρόπο οι κοσμολόγοι μιλούν για το κβαντικό κενό, γεμάτο με δυναμικό, που δημιουργεί τον κοσμικό σπόρο. Αυτό το κενό είναι οτιδήποτε άλλο, αλλά όχι άδειο -ένας αιωρούμενος αφρός εν δυνάμει σωματιδίων, που εμφανίζεται συνεχώς και εξαφανίζεται


Η εκδήλωση του σύμπαντος από το τίποτα

Πώς προέκυψε το σύμπαν από αυτό το υπερ-παραγωγικό «τίποτα»; Σύμφωνα με την Καββάλα και την κλασική θεωρία της μεγάλης έκρηξης, αυτή η μετάβαση χαρακτηρίστηκε από ένα μόνο σημείο. Οι φυσικοί ονομάζουν αυτό το σημείο μοναδικότητα: ένα απείρως πυκνό σημείο στον χωροχρόνο. Μια μοναδικότητα που είναι τόσο καταστροφική όσο και δημιουργική. Οτιδήποτε αγγίζει αυτή τη μοναδικότητα συγχωνεύεται μαζί της, χάνοντας την ταυτότητά του, ενώ η ενέργεια που προκύπτει από τη μοναδικότητα μπορεί να γίνει οτιδήποτε. Οι νόμοι της φυσικής δεν ισχύουν για το απειροστικό κλάσμα του δευτερολέπτου, κατά το οποίο προβάλλει η ενέργεια ή μάζα[6].

Σύμφωνα με τον καβαλιστή του 13ου αιώνα, Μωυσή ντε Λεόν, «Η αρχή της ύπαρξης είναι το μυστικό, κρυμμένο σημείο. Αυτή είναι η αρχή όλων των κρυμμένων πραγμάτων, που εκπορεύονται και εξαπλώνονται από εκεί, σύμφωνα με το είδος τους. Από ένα μόνο σημείο είναι δυνατόν να επεκταθούν οι διαστάσεις όλων των πραγμάτων»[7].

Καθώς προχωρεί η εκπόρευση, καθώς ο Θεός αρχίζει να ξετυλίγεται, το σημείο επεκτείνεται σε κύκλο. Κατά τον ίδιο τρόπο επεκτείνεται το σύμπαν, από τότε που έγινε η Μεγάλη Έκρηξη. Αυτό το γνωρίζουμε αυτό χάρη στον αστρονόμο Edwin Hubble, ο οποίος μέτρησε την ταχύτητα με την οποία απομακρύνονται από εμάς οι άλλοι γαλαξίες. Το 1929 ο Hubble διαπίστωσε ότι όσο μακρύτερα βρίσκεται ένας γαλαξίας, τόσο πιο γρήγορα απομακρύνεται. Το σύμπαν διαστέλλεται προς όλες τις κατευθύνσεις. Ωστόσο, δεν είναι το σύμπαν που διαστέλλεται στον χώρο. Ο ίδιος ο χώρος διαστέλλεται, με ό,τι μπορεί να σημαίνει κάτι τέτοιο κοσμολογικά[8].

Η πλέον δραματική συνέπεια της ανακάλυψης του Hubble είναι αυτό που μας λέει για την προέλευση του σύμπαντος μας. Αν αντιστρέψουμε την ιδέα της εξάπλωσης του Hubble, αντιλαμβανόμαστε ότι το σύμπαν που επεκτείνεται τώρα, ήταν κάποτε πολύ μικρότερο. Πόσο μικρό; Σύμφωνα με την κλασική θεωρία του Big Bang, εάν πάμε πίσω στον χωροχρόνο και ακολουθήσουμε τα μονοπάτια των γαλαξιών και τον σχηματισμό τους, ολόκληρη η ενέργεια της μάζας του σύμπαντος συρρικνώνεται στο μέγεθος μιας μοναδικότητας – το απειροελάχιστο σημείο από το οποίο ήλθε σε ύπαρξη το σύμπαν[9].

Για τον Καββαλιστή η διαστολή του σύμπαντος είναι κομμάτι του ρυθμού της δημιουργίας. Με την εμφάνιση του φωτός διαστάλθηκε το σύμπαν. Με την απόκρυψη του φωτός δημιουργήθηκαν όλες οι μορφές ύπαρξης. Αυτό είναι το μυστήριο της δημιουργίας και μπορεί να το κατανοήσει εκείνος που αντιλαμβάνεται ότι η φυσική μορφή αποκρύπτει το εσωτερικό φως της δημιουργίας που φέρει κάθε άνθρωπος μέσα του, τον θεϊκό σπινθήρα.

Όταν έλαμψε το φως, εκδηλώθηκε ο χρόνος και ο χώρος. Αλλά το πρώιμο σύμπαν ήταν μια αδιαφοροποίητη μείξη ενέργειας και ύλης. Πώς προέκυψε η ύλη από αυτή τη μείξη; Ο Καββαλιστής θεωρεί ότι το φως αποκρύφτηκε. Ο επιστήμονας θεωρεί ότι η ενέργεια συσσωρεύτηκε. Η ύλη είναι παγωμένη ενέργεια[10]. Κανένας πυρήνας ή άτομο δεν μπορεί να σχηματιστεί μέχρις ότου κάποια ενέργεια υποδιπλασιαστεί τόσο, ώστε να μπορεί να συσσωρευτεί σε σταθερά σωματίδια ύλης. Η ύλη σύμφωνα με τον Αϊνστάιν μπορεί να εξισωθεί υπό προϋποθέσεις με την ενέργεια. Τελικά, η ύλη δεν διαφέρει από την ενέργεια, αλλά είναι απλά ενέργεια που έχει προσωρινά αναλάβει ένα συγκεκριμένο πρότυπο εκδήλωσης. Η ύλη, συνεπώς, είναι η ενέργεια σε μια απτή μορφή. Και οι δύο είναι διαφορετικές καταστάσεις ενός ενιαίου συνεχούς, διαφορετικά ονόματα για δύο μορφές του ίδιου πράγματος.

Όπως και ο επιστήμονας, ο Καββαλιστής γοητεύεται από εσωτερική σχέση ύλης και ενέργειας, αν και η καββαλιστική περιγραφή συντίθεται γύρω από ένα διαφορετικό κλειδί. Η υλική ύπαρξη προβάλλει από το αγίν τη δεξαμενή της θείας ενέργειας. Τελικά ο κόσμος που προβάλλει από την καββαλιστική αφήγηση, δεν είναι άλλος από τον Θεό, γιατί η θεία ενέργεια εγκλωβίζεται σε όλες τις μορφές ύπαρξης. Αν δεν εγκλωβιστεί η ενέργεια δεν υπάρχει ατομική ύπαρξη, όλα διαλύονται πίσω στη μοναδικότητα ή στο «τίποτα».

Καθώς το Αΐν Σοφ άρχισε να εκδηλώνεται, μια ακτίνα φωτός διοχετεύθηκε στο κενό σε φορείς που μπορούσαν ή δεν μπορούσαν να το αντέξουν, ανάλογα με την καθαρότητά τους. Το μεγαλύτερο μέρος του φωτός επέστρεψε στην άπειρη πηγή του «στη μήτρα της μητέρας». Το υπόλοιπο  παγιδεύτηκε στην υλική ύπαρξη. Καθήκον της ανθρωπότητας, το Μεγάλο Έργο, σύμφωνα με την Καββάλα, είναι να απελευθερωθούν οι σπινθήρες του φωτός και να αποκατασταθούν στη θεότητα. Ο πνευματικός βίο, αυξάνει την ακτινοβολία του θεϊκού σπινθήρα και με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται το αποκαλούμενο τίκουμ, η θεραπεία, η επιδιόρθωση του Κόσμου[11].

Τόσο η επιστήμη όσο και η πνευματικότητα είναι ζωτικά συστατικά της ανθρώπινης εμπειρίας. Και οι δύο δρόμοι μπορούν να ρίξουν φως στα έσχατα ερωτήματα που διατυπώνουμε και συχνά αποφεύγουμε. Η καλλιέργεια της πνευματικής και της επιστημονικής άποψης ταυτόχρονα αποδίδει ευρύτερη όραση. Οι Καββαλιστές  απεικονίζουν τον θείο σπινθήρα σε ό, τι υπάρχει. Ο επιστήμονας θα έλεγε αντίστοιχα ότι υπάρχει ενέργεια λανθάνουσα σε υποατομικά σωματίδια. Το πνευματικό καθήκον είναι η αύξηση του εσωτερικού σπινθήρα και η αποκατάσταση του κόσμου εν θεώ, η συνειδητοποίηση ότι καθετί που κάνουμε, βλέπουμε, αγγίζουμε ή οραματιζόμαστε είναι μέρος της ενότητας, ένα πρότυπο ενέργειας. Η ενδυνάμωση του σπινθήρα είναι ισχυρό μεταφορικό αφήγημα. Μετασχηματίζει την εσωτερικότητα από κατάλογο του τι πρέπει και τι δεν πρέπει να γίνεται, από κατάλογο δογματικών συμπεριφορών σε πνευματική περιπέτεια.


Το κοσμικό Δέντρο της Ζωής

Το Παγκόσμιο Δέντρο λέγεται ότι κατοικεί σε τρεις κόσμους: Οι ρίζες του φτάνουν στον κάτω κόσμο, ο κορμός του κάθεται πάνω στη Γη και τα κλαδιά του εκτείνονται μέχρι τους ουρανούς. Πολλοί πολιτισμοί μοιράζονται την πεποίθηση ότι αυτό το ιερό δέντρο είναι ο axis mundi ή ο παγκόσμιος άξονας που στηρίζει και κρατά σε συνοχή το σύμπαν[12]. Το ίδιο, γνωστό ως δέντρο της ζωής, ανθίζει στο κέντρο του μυστικιστικού κήπου της Καββάλα[13]. Είναι ένας αρχετυπικός οδοδείκτης για όλους όσους παίρνουν τα μονοπάτια της κοσμικής συνείδησης, και χρησιμοποιούν την εσωτερική τους δύναμη για να προσεγγίσουν τον εντός Θεό. Η Καββάλα σε αυτό το κοσμικό επίπεδο διδάσκει τη μεταμόρφωση του εαυτού σε κανάλι που μεταδίδει το θεϊκό στο γήινο και γεφυρώνει -μέσω της ενεργητικής μαγείας του Δέντρου της Ζωής- το πάνω με το κάτω, το σύμπαν με τη γη.

Το Δέντρο της Ζωής αποτελείται από δέκα αρχέτυπες σφαίρες ή Σεφιρόθ. Μόνο μία από τις δέκα σφαίρες του Δέντρου της Ζωής αντιπροσωπεύει τη φυσική ύπαρξη, αυτήν που βλέπουμε, αγγίζουμε, ακούμε, μυρίζουμε και δοκιμάζουμε. Οι άλλες εννέα αντιπροσωπεύουν τα αιθέρια μυστήρια της δημιουργίας πέρα από τον υλικό κόσμο και διαμορφώνουν το κάστρο της ψυχής και τη σχέση του με τις κοσμικές ενέργειες. Ο αλχημιστής βλέπει στο σύμβολο του κοσμικού δέντρου την ένωση των αντιθέτων, ένα δυναμικό αρχέτυπο που επιτρέπει την επαφή του πάνω και του κάτω, του ανθρώπου και του σύμπαντος, του μέσα και του έξω. Στην ιστορία των συμβόλων αυτό το καββαλιστικό δέντρο περιγράφεται ως τρόπος ζωής, που οδηγεί στο αιώνιο και το απαράλλακτο. Πηγάζει από την ένωση των αντίθετων και με την αιώνια παρουσία του κάνει δυνατή αυτή την ένωση[14].

Το Δέντρο της Ζωής αντιπροσωπεύει ένα από τα πιο βαθιά ριζωμένα αρχέτυπα της ανθρώπινης ψυχής και ο συμβολισμός του εξακολουθεί να λειτουργεί στη σύγχρονη ψυχοθεραπεία. Από την άποψη γιουνγκιανής αναλυτικής ψυχολογίας το Παγκόσμιο Δέντρο ή άξονας του κόσμου αντιπροσωπεύει τον προσωπικό «μεσημβρινό», τον ψυχολογικό ομφάλιο λώρο, που συνδέει κάθε άτομο όχι μόνο με τη θεϊκή πηγή (τη σφαίρα των θεών) αλλά και με τους κόσμους του ασυνείδητου.

Η αναζήτηση του μυθολογικού ήρωα, ο οποίος ξεκινάει την περιπέτεια για να αναζητήσει το Παγκόσμιο Δέντρο ή ένα ιερό βουνό στο κέντρο του Σύμπαντος, είναι μια μεταφορά για την αναζήτηση της ψυχολογικής επανευθυγράμμισης με το εσωτερικό κέντρο και την πνευματική πηγή του. Το καθήκον του ήρωα αναζητητή ή της ηρωίδας αναζητήτριας είναι να εξαγνίσει την κοσμική ενέργεια που εισέρχεται στην ύπαρξή του μέσω της επανευθυγράμμισης με τον άξονα του κόσμου. Το ταξίδι συνήθως κρύβει κίνδυνο, γιατί είναι μια αναζήτηση μετασχηματισμού που απαιτεί τη θυσία του εγώ. Σύμφωνα με τον Μιρτσέα Ελιάντε είναι «μια ιεροτελεστία διέλευσης, από το απατηλό προς το αιώνιο, από το κοσμικό στο ιερό και από το χάος στο σύμπαν[15].

Με αυτό τον τρόπο το καββαλιστικό Δέντρο της Ζωής καθίσταται σύμβολο μύησης και υπέρβασης. Όταν ο ήρωας προσεγγίζει το κοσμικό κέντρο, προσεγγίζει επίσης το κέντρο της δικής του ύπαρξης. Με άλλα λόγια επεξεργάζεται τις αντικειμενικές αλήθειες των αρχέτυπων σφαιρών και μετουσιώνει τη συνείδησή του βαδίζοντας στα χνάρια των υποκειμενικών ατραπών που συνδέουν αυτές τις σφαίρες. Έτσι καθορίζει έναν ιερό χώρο μέσα του και έξω του, αν το επιθυμεί. Σε αυτόν τον ιερό χώρο λάμπει ο πνευματικός σπινθήρας η προσωπική του Εστία, που κρατά σε συνοχή την ύπαρξη του στον εκδηλωμένο κόσμο. Αυτό το φως έχει υποχρέωση ως άλλος αρχαίος ιερέας αφενός να κρατά διαρκώς αναμμένο, αφετέρου να το ενισχύει στον δρόμο του για την κοσμική συνείδηση.


Παραπομπές

[1] Matt 2005, 129.
[2] Fritzsch 1984, 276.
[3] McGinn 1981, 1-19.
[4] Για την ιστορία του αγίν, βλ. Matt 1995, 67-108.
[5] Matt 1997, 316-331.
[6] Gribbin 1993, 165.
[7] de Leon 1911, 26.
[8] Hawking 1988, 45.
[9] Matt 2005, 135.
[10] Gerber 1988, 59.
[11] Jodock 2008, 127.
[12] Giovino 2007, 129.
[13] Mettinger 2007, 5.
[14] Jung 2014, παρ. 198.
[15] Eliade 1971, 29.


Βιβλιογραφία

De Leon, M.  1911, Sheqel ha-Qodesh, London: A. W. Greenup.
Eliade, M. 1971, Myth Of Eternal Return, Princeton: Princeton University Press.
Fritzsch, H. 1984, The Creation of Matter: The Universe from Beginning to End, New York: Basic Books.
Gerber, R. 1988, Vibrational Medicine: New Choices for Healing Ourselves. Santa Fe: Bear.
Giovino, M. 2007, The Assyrian Sacred Tree: A History of Interpretations, Saint-Paul: Academic Press.
Gribbin, J. 1993, In the Beginning: The Birth of the Living Universe, Boston: Little, Brown and Company.
Hawking, S.W. 1988, A Brief History of Time: From the Big Bang to Black Holes, New York: Bantam Books.
Jodock D. 2008, Covenantal Conversations: Christians in Dialogue with Jews and Judaism, Minneapolis: Fortress Press.
Jung, C.G. 2014, Collected Works, Vol. 9 (Part 1): Archetypes and the Collective Unconscious, Princeton: Princeton University Press.
Matt, D.C. 1995, Ayin: The Concept of Nothingness in Jewish Mysticism, in Fine, L. (ed.) Essential Papers on Kabbalah, (67-108) New York: New York University Press.
Matt, D.C. 1997, Varieties of Mystical Nothingness: Jewish, Christian and Buddhist, Studia Philonica Annual 9,  316-331.
Matt, D.C. 2005, Kabbalah and Contemporary Cosmology: Discovering the Resonances, in Proctor, J.D. (ed.) Science, Religion, and the Human Experience, (129-142), Oxford and New York: Oxford University Press.
McGinn, B. 1981, The God beyond God: Theology and Mysticism in the Thought of Meister Eckhart, The Journal of Religion, (61)1, 1-19.
Mettinger, T. 2007, The Eden Narrative: A Literary and Religio-historical Study of Genesis 2–3. Pennsylvania: Eisenbrauns.



Tο κείμενο αυτό είναι η ομιλία που έγινε κατά τη συγκέντρωση των μαθητών της Σχολής Κοσμικής Συνείδησης, στις 8 Δεκεμβρίου 2019.